Une Biographie

COUMANS

Raymond Coumans est né à Maastricht (Pays-Bas) le 19 mai 1922 dans la petite maison de sa grand-mère paternelle. Ses parents, originaires du Limbourg hollandais s'étaient fixés à Bruxelles, pour leur travail, dès 1920. L'enfant a six mois quand ils le reprennent avec eux. Ils habitent au cœur de la ville et, quoiqu'issus d'un pays très proche, ils sont considérés comme "étrangers". La cellule familiale constitue un cocon protecteur, au sein duquel le petit Raymond s'épanouit auprès d'une mère qui aime la féerie et les belles histoires, et d'un père courageux qui lui ramène de son atelier de pâtisserie l'une ou l'autre savoureuse pièce ou friandise.

La première fenêtre qui s'ouvre sur le monde est l'école primaire et la rencontre avec un instituteur, véritable humaniste, qui le suivra pendant six années et tolérera, dans les cahiers, les illustrations diverses au crayon de couleur ou à l'aquarelle dont l'élève Coumans agrémente dictées, rédactions, et même exercices de système métrique. L'élève est aussi un bon compagnon, toujours prêt à rendre service. Il vient en aide à un enfant de sa classe et reçoit, en récompense inattendue, une magnifique boîte de "peintures à l'huile" de la part d'un père reconnaissant. Il a neuf ans et demi.

Bon élève au premier cycle, il passe sans difficultés au secondaire, et, dans la perspective d'obtenir un diplôme d'enseignant, il opte pour la nationalité belge en 1939.

Quand éclate la guerre de 1940, il a dix-huit ans. Comme beaucoup de jeunes gens de son âge, il quitte le pays et prend les chemins de France, à vélo, lui qui n'est pas particulièrement sportif. Muni de quelques vête¬ments et d'un mince pécule, il part vers l'inconnu. C'est la deuxième fenêtre qui s'ouvre sur le monde.

L'enfant de la ville aux ruelles grises, découvre les vastes espaces, les paysages grandioses, l'eau vive qui coule entre les roches sauvages, des couleurs, des parfums, le cidre, le vin, les filles... Il s'arrête en Ardèche, travaille ici ou là pour survivre, mais surtout dessine d'un trait sûr la noblesse de ce qui s'offre à ses yeux d'amoureux de la nature, et peint quand il le peut.

Il quitte ces bonheurs, et ceux qui, là-bas, furent pour lui une véritable "famille d'accueil" pour retrouver ses parents et terminer ses éludes, Il aménage le petit grenier en "atelier", y passe de nombreuses heures, el, grâce à sa chère boîte-cadeau, s'intéresse de plus en plus à la peinture à l'huile.

A partir de ce moment il commence à semer ses "pierres blanchesi".

En 1941, il .dépose la première en exposant seul clans un petite salle, la Salle Van Laer, à Moortebeek, faubourg de Bruxelles.

En 1949, il dépose la deuxième dans une galerie, alors très connue à Bruxelles: "Le Cheval de verre", situé au Mont des Arts aujourd'hui disparu.

C'est le début de son vrai chemin de peintre. Il reviendra trente-cinq fois aux cimaises, soit à Bruxelles, soit, dans l'ordre chronologique, a Malines, Lokeren, Namur, Hal, Villers-la-Ville.

Certaines étapes furent plus importantes que d'autres:

En 1957, la prestigieuse Galerie Giroux (43 Boulevard du Régent à Bruxelles) lui ouvre ses portes;

En 1981, la Caisse Générale d'Epargne et de Retraite (CGER) met a sa disposition ses grandes salles du n° 10 rue des Boiteux à Bruxelles, Il y représente 106 œuvres choisies, réalisées entre 1939 et 1980. Outre les peintures à l'huile, il montre d'autres possibilités de son art sous forme de dessins, d'aquarelles et de gravures;

En 1987, un hommage lui est rendu par la Commune de Saint-Gilles qui organise au Centre Culturel Jacques Franck, une rétrospective de 70 toiles et dessins Et entre-temps, bien sûr, il participe à de nombreux ensembles où sa convivialité fait merveille. Il n'est pas fait pour la solitude. Pour lui, la solitude n'existe que face à la toile blanche, dans l'angoisse de la créa¬tion. Il aime les gens. Beaucoup d'entre eux le lui rendent bien. Il a besoin d'amitié comme d'autres ont besoin de pain. Après le travail, après la tension, il s'en va retrouver des copains, des amis, de simples humains de rencontre pour échanger les certitudes et les incertitudes, pour discuter de tout et de rien, des choses graves ou futiles, et pour capter, au passage, dans la ville, des lumières, des atmosphères, des visages, des musiques.

Il rode autour des cirques pour en comprendre les mystères, pour en saisir la réalité après la fête. Il aime lés foires. Son oreille sensible en supporte la cacophonie et tout l'amuse: les yeux ronds des chevaux de bois, l'éclat des lampes et des cuivres, la joie des enfants.

Il dessine, croque sur le vif ou peint "sur le motif". Il installe son chevalet devant les paysages qu'il aime, qu'ils soient de Provence, de Bretagne, de Hollande, de Flandre ou du Brabant. Ce qui compte pour lui c'est le contact, et même l'osmose, avec ce qu'il peint, l'ambiance qu'il faut recréer, la lumière rasante ou éclatante qu'il faut restituer. Il le fait avec une grande sensibilité et une technique imparable.

Dans le silence de l'atelier, il réunit des objets qui lui racontent une histoire, les assemble comme les complices d'un moment de paix, de "vie tranquille" selon le beau terme néerlandais "stilleven".

Le visage humain le captive, il veut que le regard raconte l'âme, et que les habits parfois témoignent.

Gourmand de vie, mais aussi fin gourmet il peint les "nourritures terrestres" avec sérénité et délicatesse. Le velouté des pêches n'a pas de secret pour lui, de même que l'éclat doré d'un poisson fumé.

Il n'utilise jamais la couleur pure. Il élabore des mélanges savants jusqu'à ce qu'il obtienne ce qu'il veut dans les tons forts ou subtilement irisés.

Il est aussi à l'aise dans toutes les techniques. Il dessine beaucoup, a toujours un petit carnet sur lui pour fixer une image. Ses dessins sont solidement structurés, parfois même sévères, parfois volubiles comme les plantes qu'ils représentent. Ils traduisent la chaleur du Midi ou de l'Espagne, les brumes du Nord ou du Marais Poitevin, les ports.

L'aquarelle et le pastel n'ont pas de secrets pour lui. Il surmonte avec facilité les obstacles de la gravure et de la lithographie.

On a dit, on a écrit beaucoup de choses sur lui. Il était grand et fort, aussi l'a-t-on qualifié de "chêne", de "force de la nature". Sous cette apparence robuste, il a toujours gardé en son âme la féerie partagée avec sa mère et le goût des histoires, ce qui l'a conduit parfois vers d'autres moyens d'expression tels le cinéma ou la télévision. Il accepte de paraître dans les téléfilms de la série "Faits divers", et notamment dans "Week-end ou la qualité de la vie" qui fait encore audience aujourd'hui.

Humoriste et conteur, ses histoires réjouissent et captivent son auditoire, qui découvre, stupéfait, ce don complémentaire.

Mais sa vraie vie, c'est la peinture. Il la sert pendant plus de soixante années, sans compromissions, sans faiblesses d'aucune sorte, avec un talent qui s'épanouit au fil du temps, avec ce que l'on peut bien appeler une rigoureuse conscience professionnelle.

Il connaît, quand son hypersensibilité est malmenée, d'intenses moments de découragement. Mais il n'abandonne jamais, reprend le pinceau ou le couteau pour transmettre son message, hors des modes, hors des tendances artificielles, pour rejoindre les plus grands dans l'universalité de l'Art.

Il nous quitte un jour de décembre, en 2001, nous laissant une œuvre abondante, forte et belle, de haute qualité, une œuvre impérissable.

Suzanne Coumans, Bruxelles, 2005

Coumans, het leven van een schilder.

Raymond Coumans werd op 19 mei 1922 geboren in Maastricht (Nederland), in het huisje van zijn grootmoeder langs vaderszijde. Zijn ouders, die afkomstig waren uit Nederlands Limburg, hadden zich in 1920 voor hun werk gevestigd in Brussel. De jongen is zes maanden oud, als zij hem terug bij zich nemen. Zij wonen in het centrum van de stad en worden, ook al zijn zij afkomstig uit een buurland, als "vreemdelingen" beschouwd. De gezinscel vormt een beschermend cocon, waarbinnen de kleine Raymond openbloeit aan de zijde van een moeder die houdt van sprookjes en mooie verhalen, en van een vader die voor hem uit zijn banketbakkerij regelmatig een of'andere lekkernij meebrengt.

Het eerste venster op de wereld dat voor hem opengaat, is de lagere school en de ontmoeting met een onderwijzer, een echte humanist, die hem zes jaar zal volgen en geen bezwaren maakt tegen de diverse illustraties waarmee leerling Coumans in kleurpotlood of'waterverf in zijn schriften dictees, opstellen eri zelfs oefeningen van het metrieke stelsel opfleurt. De leerling is ook een goede kameraad, die altijd klaar staat om een dienst te bewijzen. Zo helpt hij een kind van zijn klas en krijgt als onverwachte beloning een prachtige doos met "olieverf" van de erkentelijke, vader. Hij is dan negen jaar en een half

Als goede leerling in de lagere cyclus stapt hij probleemloos over naar het middelbaar onderwijs. Omdat hij een leraarsdiploma wil behalen, kiest hij in 1939 voor de Belgische nationaliteit.

Wanneer in 1940 de oorlog uitbreekt, is hij achttien jaar oud. Zoals veel jonge mensen van zijn leeftijd verlaat hij het land en trekt per flets richting Frankrijk, ook al is hij niet echt sportief aangelegd. Met wat kleren en een beetje geld op zak vertrekt hij naar het onbekende. Dit is zijn tweede venster op de wereld.

Het kind uit de stad met de grauwe steegjes ontdekt de weidse vlakten, grootse landschappen, het heldere water dat tussen de woeste rotsen stroomt, kleuren, geuren, cider, wijn, de meisjes... Hij houdt halt in de Ardèche, werkt hier en daar om te overleven, maar schetst vooral met trefzekere hand al wat de natuur hem te bieden heeft en schildert wanneer hij er de kans toe krijgt.

Hij laat dit zalige leventje en zijn "gastgezin" in de ware zin van het woord achter zich om terug bij zijn ouders in te trekken en zijn studies af te maken. Hij richt de kleine zolder in als "atelier". Daar vertoeft hij vele uren en, dankzij zijn gekoesterde geschenkdoos, gaat zijn belangstelling steeds meer uit naar schilderen met olieverf.

Vanaf dan begint hij zijn "witte steentjes" te zaaien.

In 1941 legt hij het eerste door alleen te exposeren in een kleine zaal, zaal Van Laer in Moortebeek, aan de rand van Brussel.

In 1949 legt hij het tweede in een galerie, die nu niet meer bestaat maar destijds heel bekend was in Brussel: "Le Cheval de verre" op de Kunstberg.

Dit betekent het begin van zijn echte carrière als schilder. Vijfendertig keer zal hij tentoonstellen, in Brussel, ofwel - in chronologische volgorde - in Mechelen, Lokeren, Namen, Halle, Villers-la-Villc.

Bepaalde tentoonstellingen waren belangrijker dan andere:

in 1957 opent de prestigieuze Galerie Giroux (Regentlaan 43 in Brussel) voor hem haar deuren

in 1981 stelt de Algemene Spaar- en Lijfrentekas (ASLK) hem haar grote zalen aan hel nr. 10 van de Kreupelenstraat in Brussel ter beschikking. Hij stelt er 106 geselecteerde werken voor, die hij realiseerde tussen 1939 en 1980. Naast olieverfschilderijen toont hij er de andere vaardigheden van zijn kunst in de vorm van tekeningen, aquarellen en etsen.

in 1987 betoont de gemeente Sint-Gillis hem hulde met een retrospectieve van 70 doeken en tekeningen in het Cultureel Centrum Jacques Franck.

Ondertussen neemt hij uiteraard deel aan talrijke ensembles, waar zijn hartelijkheid ten zeerste wordt gewaardeerd. Hij is niet gemaakt om alleen te zijn. Eenzaamheid bestaat voor hem alleen als hij zich tegenover het witte doek bevindt en de scheppingsangst hem bekruipt. Hij houdt van mensen. Velen onder hen geven hem dat terug. Mij heelt behoefte aan vriendschap zoals anderen aan hun dagelijkse brood. Na het werk en de stress gaat hij op zoek naar zijn makkers, zijn vrienden, gewone mensen met wie hij de zekerheden en onzekerheden van het leven bespreekt, discussieert over alles en nog wat, over ernstige en futiele zaken, en waar hij terloops in de stad de lichten, de sfeer, gezichten en muziek oppikt.

Hij hangt wat rond cirkussen rond om de mysteries ervan te doorgronden, om de werkelijkheid na het feest te begrijpen. Hij houdt van kermissen. Zijn gevoelige oor verdraagt de kakafonie die er heerst en hij vindt het allemaal even leuk: de ronde ogen van de houten paarden, het licht van de lampen en de weerkaatsing van het koper, de kinderpret.

Hij tekent, maakt snelle schetsen of schildert "volgens een motief". Hij zet zijn schildersezel voor de landschappen die hem bevallen, of' dat nu is in de Provence, Bretagne, Nederland, Vlaanderen of Brabant. Voor hem telt het contact en zelfs de osmose met wat hij schildert, de sfeer die hij moet weergeven, het gedempte of'felle licht dat hij op doek moet overbrengen. Hij doet het met veel gevoel en een onovertroffen techniek.

In de stilte van het atelier verzamelt hij objecten die hem een verhaal vertellen, hij brengt ze samen als bondgenoten van een moment van vrede, van "stilleven".

Het menselijke gezicht boeit hem. Hij wil dat de blik iets vertelt over de ziel en dat de kleding soms getuigenis aflegt.

Hij bijt niet alleen graag in het leven, maat ook in lekkere dingen. Mij schildert de "aardse voeding" heel sereen en delicaat. De fluwelen zachtheid van perziken heeft voor hem geen geheimen, evenmin als de gouden glans van een gerookte vis.

Hij gebruikt nooit pure kleuren. Hij maakt doordachte mengelingen tot hij verkrijgt wat hij wil in sterke of subtiel gefriseerde tinten.

Hij voelt zich ook thuis in alle technieken. Hij tekent veel, heeft altijd een schriftje bij de hand om beelden in vast te leggen. Zijn tekeningen zijn goed gestructureerd, soms zelfs streng, dan weer frivool slingerend, zoals de planten die ze voorstellen. Zij geven uiting aan de warmte van Zuid-Frankrijk of Spanje, aan de mist van het Noorden, boven de moerassen van Poitevin of in de havens.

Van aquarel en pastel heeft hij alle knepen onder de knie. Met gemak overwint hij de problemen die komen kijken bij etsen en steendrukken.

Men heeft veel over hem gezegd en geschreven. Hij was groot en sterk, zodat hij de bijnaam "eik" of "natuurkracht" kreeg. Achter dit robuuste uiterlijk bewaarde hij diep in zijn hart altijd die zin voor het feeërieke die zijn moeder hem had meegegeven, en voor sprookjes, waardoor hij soms naar andere expresssiemiddelen greep, zoals film of televisie. I lij aanvaardde op te treden in tv-films van de serie "Faits divers" en meer bepaald "Week-end ou la qualité de la vie" dat nog loopt.

I lij is een humorist en verteller, die zijn publiek opvrolijkt en boeit. Nog een verrassende gave die hij meekreeg.

Zijn echte leven is evenwel de schilderkunst.

Hij dient haar meer dan zestig jaar, zonder compromissen, zonder enige zwakheden, met een talent dat zich met de jaren verder ontplooit, wat gepaard gaat met een rigoureuze beroepseer.

Wanneer hij zijn overgevoeligheid niet onder controle heeft, kent hij intense momenten van moedeloosheid. Nooit geeft hij echter op. Hij neemt penseel of schildersmes opnieuw ter hand om zijn boodschap uit te dragen, tijdeloos en niet gebonden aan kunstmatige trends. Zo vindt hij aansluiting bij de allergrootsten van de universele Kunst.

Hij verliet ons op een decemberdag in 2001 en liet ons een rijk, sterk en mooi kwaliteitswerk na, een onvergankelijk oeuvre.

Suzanne Coumans

Prijzen

Parijs 1938: Tekenprijs van de potloden CONTE

Brussel 1962: Prijs van de schilderkunst van de gemeente Sint-Gillis, overhandigd door Paul Delvaux

Villcrs-la-Ville 1965: zilveren medaille (Prix Louis Clesse)

Brussel 1980: Prijs Poirier (Nationaal werk der Schone kunsten)

Brussel 1987: medaille van de gemeente Sint-Gillis

Werken aangekocht door de Belgische Staat, het Paleis der Natiën, het Cabinet des Estampes; de gemeenten Sint-Gillis, Molenbeek, Eisene, het museum van Doornik, het museum van Louvain-la-Neuve (Collectie Boyadjian), het Gemeentekrediet, de Algemene Spaar- en üjfrentekas en door private verzamelaars uit België, Frankrijk, Nederland, Spanje, Zwitserland, Denemarken, Oostenrijk, de VS., Brazilië, ...

35 persoonlijke tentoonstellingen

Neemt deel aan meer dan 65 groepstentoonstellingen en meer dan 100 gezamenlijke

salons.

Lid van verscheidene jury's.

Film

Film: "Coumans peint comme il respire" Regisseurs: S. Durieux en G . Van Parys.

Film: "Le laboratoire sentimental" Alvos Films, serie "Signatures" 1988 Regisseur: Dominique Daussaint.

Een doek, getiteld "De Schelde in Temse" wordt door de UFK (Unie van de Filmkritiek) als prijs geschonken aan Bo Widerberg, de Zweedse regisseur van de film 'Adalen 31", 1970

Televisie

Hij speelt mee in vier films van Pierre Manuel, JJ. Péché en Manu Bonmariage, in de reeks "Faits divers" en onder meer in "Week-end ou la qualité de la Vie", 1973.

Canal Plus België: uitzending "Plus ou moins net"

Coumans is de gast van de "Snuls" en vertolkt diverse rollen in een twintigtal sequenties.

• In 2000 doet hij mee aan de film "Ceci n'est pas une histoire belge" van Pascal
 Forneri en Frédéric Jannin.